Verbos y tiempos

21/05/2023 0 Por Alias_Sanscrito
Spread the love

Los verbos se llaman क्रियापद kriyāpada (palabra de acción) y los tiempos लकार (lakāra).

De los 2200 verbos que hay en sánscrito, sus raices धातु (dhātu) se clasifican en tres tipos. Los dos primeros tipos usan terminaciones concretas y definen la voz activa y la voz media respectivamente:

  • Acciones para otros: परस्मैपदी parasmaipadī.
  • Acciones para uno mismo: आत्मनेपदी ātmanepadī.
  • Un tercer grupo: उभयपदी ubhayapadī, pueden usar cualquier tipo de terminación. उभयपद significa que valen para ambas.

Las más usadas son unas 50 raíces.

Ver https://apuntesdesanscrito.com/?p=3842 para más información respecto de las voces y los verbos en sánscrito.

Contents

Los 10 tiempos o lakāras

Cada raiz verbal tiene 10 lakāra, de los cuales hay 6 tiempos (kāla vācaka o tiempos de voces) y 4 modos (prakāra bodhaka o tipos de expresión). En el sánscrito védico hay un lakāra adicional (लेद् led).

Fuente: Brihad Anuvad Chandrika Otra fuente: Deshpande A sanskrit premier.

Los 6 tiempos o षद् कालवाचक son:

  • Presente: लट् वर्तमानकाल (laṭ vartamāna-kāla es decir, tiempo presente).
  • Pasado (tres tipos):
    • Imperfecto, लङ् अनद्यतन भुत (laṅ anadyatana bhuta, es decir “tiempo que no es el presente”).
    • Aoristo, लुङ् भुतः (luṅ bhutaḥ, es decir para acciones sucedidas en un pasado inmediato).
    • Perfecto, लिट् परोक्षभुत (liṭ parokṣabhuta es decir, para acciones sucedidas en un pasado histórico).
  • Futuro (dos tipos):
    • primer futuro: लृट् अनद्यतन भाविष्यत्कालः (lṛṭ anadyatana bhāviṣyat kālaḥ, es decir tiempo futuro imperfecto, simple, normal u ordinario). Acción no actual, que está a punto de ser.
    • segundo futuro: लट् भविष्यत् (laṭ bhaviṣyat, es decir se refiere a un futuro distante).

Con el verbo भवति bhavati (ser o llegar a ser) tendríamos las siguientes formas:

  • Presente: भवति 
  • Pasado (tres tipos):
    • Imperfecto अभवत्, para acciones sucedidas ayer o antes.
    • Aoristo अभुत्, para acciones sucedidas en un pasado inmediato.
    • Perfecto बभुत्, para acciones sucedidas en un pasado histórico.
  • Futuro (dos tipos):
    • primer futuro भबिता, para acciones futuras, mañana o más allá. Se llama también अनद्यतन भविष्यत् o anadyatana bhaviṣyat (acción no actual, que está a punto de ser). Es el futuro simple, normal, imperfecto u ordinario. Este futuro se llama también perifrástico, y se traduce como “voy a ” + verbo.
    • y segundo futuro भबिष्यति, se refiere a un futuro distante. 

Fuente parcial: https://learnsanskrit.org/nouns/ppp/future/

Ejemplos en presente y futuro imperfecto o simple (primer futuro):

Conjugación del verbo bhavati [bhū]: aquí.
Conjugación del verbo paṭhati [paṭh]: aquí.
 
Yo soy un hombre अहं पुरुषः अस्मि ahaṃ puruṣaḥ asmi
Yo seré un hombre, yo voy a ser un hombre अहं पुरुषः भविष्यामि ahaṃ puruṣaḥ bhaviṣyāmi
 
Tu eres una mujer त्वं स्त्री असि tvaṃ strī asi
Tú serás una mujer, tú vas a ser una mujer त्वं स्त्री भविष्यसि tvaṃ strī bhaviṣyasi
 
Él es un niño सः बालकः अस्ति saḥ bālakaḥ asti
Él será un niño, él va a ser un niño सः बालकः भविष्यति saḥ bālakaḥ bhaviṣyati
 
Ella es una niña सा बालिका अस्ति sā bālikā asti
Ella será una niña, ella va a ser una niña सा बालिका भविष्यति sā bālikā bhaviṣyati
 
Nosotros somos adultos वयं प्रौढाः स्मः vayaṃ prauḍhāḥ smaḥ
Nosotros seremos adultos, vamos a ser adultos वयं प्रौढाः भविष्यामः vayaṃ prauḍhāḥ bhaviṣyāmaḥ
 
Vosotros soís estudiantes भवन्तः छात्राः सन्ति bhavantaḥ chātrāḥ santi
Vosotros seréis estudiantes, váis a ser estudiantes भवन्तः छात्राः भविष्यथ bhavantaḥ chātrāḥ bhaviṣyatha
 
Vosotras sóis profesoras भवन्तः आचार्याः सन्ति bhavantaḥ ācāryāḥ santi
Vosotras seréis profesoras, váis a ser profesoras भवन्तः आचार्याः भविष्यथ bhavantaḥ chātrāḥ bhaviṣyatha
(आचार्याः se usa tanto en masculino como en femenino).
 
Ellos son profesores ते आचार्याः सन्ति te ācāryāḥ santi
Ellos serán profesores, van a ser profesores ते आचार्याः भविष्यन्ति te ācāryāḥ bhaviṣyanti
 
Estoy leyendo un libro अहं पुस्तकं पठामि ahaṃ pustakaṃ paṭhāmi
leeré el libro. voy a leer un libro अहं पुस्तकं पठिष्यामि ahaṃ pustakaṃ paṭhiṣyāmi
 
Estás leyendo un libro त्वं पुस्तकं पठसि tvaṃ pustakaṃ paṭhasi
leerás el libro, vas a leer un libro भवन्तः पुस्तकं पठिष्यसि bhavantaḥ pustakaṃ paṭhiṣyasi
 
Él está leyendo un libro सः पुस्तकं पठति saḥ pustakaṃ paṭhati
Él leerá un libro, va a leer un libro सः पुस्तकं पठिष्यति saḥ pustakaṃ paṭhiṣyati
 
Nosotros estamos leyendo un libro वयं पुस्तकं पठामः vayaṃ pustakaṃ paṭhāmaḥ
Nosotros leeremos un libro, vamos a leer un libro वयं पुस्तकं पठिष्यामः vayaṃ pustakaṃ paṭhiṣyāmaḥ
 
Vosotros estáis leyendo un libro त्वं पुस्तकं पठसि tvaṃ pustakaṃ paṭhasi
Vosotros leeréis un libro, váis a leer un libro भवन्तः पुस्तकं पठिष्यथ bhavantaḥ pustakaṃ paṭhiṣyatha
 
Ellos están leyendo un libro ते पुस्तकं पठन्ति te pustakaṃ paṭhanti
Ellos leerán un libro, van a leer un libro ते पुस्तकं पठिष्यन्ति te pustakaṃ paṭhiṣyanti

Terminaciones según los tiempos verbales

Cada tiempo verbal tiene una estructura específica:

Presente: raíz o tallo verbal + terminación.
Pasado: अ + tallo verbal + terminación.
Futuro: tallo + इष्य o स्य + terminación.

Terminaciones del presente लट् वर्तमानकाल

Verbo bavhati [bhu] (Llegar a ser, devenir): yo llego a ser, tú llegas a ser, él llega a ser; en dual: nosotros dos llegamos a ser, vosotros dos llegáis a ser, ellos dos llegan a ser; en plural: llegamos a ser, llegáís a ser, llegan a ser. Primer ejemplo.

Voz activa Singular Dual Plural
Primera bhavāmi bhavāvaḥ bhavāmaḥ
Segunda bhavasi bhavathaḥ bhavatha
Tercera bhavati bhavataḥ bhavanti
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera भवामि भवावः भवामः
Segunda भवसि भवथः भवथ
Tercera भवति भवतः भवन्ति

Verbo paṭhati [paṭh] (Leer): yo leo, tú lees, él lee; en dual: nosotros dos leemos, etc…; en plural: nosotros leemos, etc… Segundo ejemplo.

Voz activa Singular Dual Plural
Primera paṭhāmi paṭhāvaḥ paṭhāmaḥ
Segunda paṭhasi paṭhathaḥ paṭhatha
Tercera paṭhati paṭhataḥ paṭhanti
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera पठामि पठावः पठामः
Segunda पठसि पठथः पठथ
Tercera पठति पठतः पठन्ति

Date cuenta de que la primera persona del singular lleva a larga, (ā) mientas que las otras dos personas llevan a corta. Así que las terminaciones del tiempo presente son las siguientes: 

Voz activa Singular Dual Plural
Primera āmi āvaḥ āmaḥ
Segunda asi thaḥ tha
Tercera ati taḥ anti
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera आमि आवः आमः
Segunda असि थः
Tercera अति तः अन्ति

Terminaciones del tiempo futuro imperfecto o simple लृट् अनद्यतन भाविष्यत्कालः

Verbo bavhati [bhu] (Llegar a ser, devenir): yo llegaré a ser, tú llegarás a ser, él llegará a ser; en dual: nosotros dos llegaremos a ser, vosotros dos llegaréis a ser, ellos dos llegarán a ser; en plural: llegaremos a ser, llegaréís a ser, llegarán a ser. Primer ejemplo.

Voz activa Singular Dual Plural
Primera भविष्यामि भविष्यावः भविष्यामः
Segunda भविष्यसि भविष्यथः भविष्यथ
Tercera भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera bhaviṣyāmi bhaviṣyāvaḥ bhaviṣyāmaḥ
Segunda bhaviṣyasi bhaviṣyathaḥ bhaviṣyatha
Tercera bhaviṣyati bhaviṣyataḥ bhaviṣyanti

Verbo paṭhati [paṭh] (Leer): yo voy a leer, tú vas a leer, él va a leer; en dual: nosotros dos vamos a leer, etc…; en plural: nosotros vamos a leer, etc… Segundo ejemplo.

Voz activa Singular Dual Plural
Primera paṭhiṣyāmi paṭhiṣyāvaḥ paṭhiṣyāmaḥ
Segunda paṭhiṣyasi paṭhiṣyathaḥ paṭhiṣyatha
Tercera paṭhiṣyati paṭhiṣyataḥ paṭhiṣyanti
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera पठिष्यामि पठिष्यावः पठिष्यामः
Segunda पठिष्यसि पठिष्यथः पठिष्यथ
Tercera पठिष्यति पठिष्यतः पठिष्यन्ति

Recuerda que las terminaciones del tiempo futuro simple u ordinario, pueden construirse con इष्या o con स्य्. Pero, en este caso, son las siguientes: 

Voz activa Singular Dual Plural
Primera इष्यामि इष्यावः इष्यामः
Segunda इष्यसि इष्यथः इष्यथ
Tercera इष्यति इष्यतः इष्यन्ति
       
Voz activa Singular Dual Plural
Primera iṣyāmi iṣyāvaḥ iṣyāmaḥ
Segunda iṣyasi iṣyathaḥ iṣyatha
Tercera iṣyati iṣyataḥ iṣyanti

nº 4, 9:44

Terminaciones del pasado imperfecto लङ् अनद्यतन भुत

Verbo bavhati [bhu] (Llegar a ser, devenir, convertirse): yo llegué a ser, tú llegaste a ser, él llegó a ser; en dual: nosotros dos llegamos a ser, vosotros dos llegastéis a ser, ellos dos llegaron a ser; en plural: llegamos a ser, llegastéis a ser, llegaron a ser. Primer ejemplo.

yo me convertí en un hombre अहं पुरुषः अभवम्
tu te convertiste en un hombre त्वं पुरुषः अभवः
él se convirtió en un hombre सः पुरुषः अभवत्
 
nosotras dos nos convertimos en mujeres वयं द्वौ स्त्रियः अभवम
vosotras dos os convertistéis en mujeres भवन्तौ स्त्रियः अभवताम्
ellas dos se convirtieron en mujeres तौ स्त्रियः अभवताम्
 
nosotras nos convertimos en mujeres वयं स्त्रियः भवेम
vosotras os convertistéis en mujeres त्वं स्त्रियः अभवः
ellas se convirtieron en mujeres ते स्त्रियः अभवन्
 
Yo llegué a ser un hombre अहं पुरुषः अभवम्
Tú llegaste a ser un hombre त्वं पुरुषः अभवः
él llegó a ser un hombre सः पुरुषः अभवत्
 
nosotras dos llegamos a ser mujeres वयं द्वौ स्त्रियः अभवम
vosotras dos llegásteis a ser mujeres भवन्तौ स्त्रियः अभवताम्
ellas dos llegaron a ser mujeres तौ स्त्रियः अभवताम्
 
nosotras llegamos a ser mujeres वयं स्त्रियः भवेम
vosotras llegastéis a ser mujeres त्वं स्त्रियः अभवः
ellas llegaron a ser mujeres ते स्त्रियः अभवन्
Activa Singular Dual Plural
Primera apaṭham apaṭhāva apaṭhāma
Segunda apaṭhaḥ apaṭhatam apaṭhata
Tercera apaṭhat apaṭhatām apaṭhan
       
Activa Singular Dual Plural
Primera अपठत् अपठताम् अपठन्
Segunda अपठः अपठतम् अपठत
Tercera अपठत् अपठताम् अपठन्

Los 4 modos

Como dijimos arriba, cada raiz verbal tiene 10 lakāra, de los cuales hay 6 tiempos (kāla vācaka o tiempos de voces) y 4 modos (prakāra bodhaka o tipos de expresión): चत्वारः (cuatro) प्रकाराः (modos) बोधक (de expresión): 

  • Imperativo (लोट् आज्ञावाचक).
  • Potencial u optativo (लिङ् विधिलिङ्)
  • Benedictivo.
  • Condicional.

Imperativo लोट् आज्ञावाचक

Ejemplo con el verbo paṭhati [paṭh] (Leer): el imperativo es un modo que expresa un mandato, un deseo, una petición, etc…. como (quiero que, espero que) tú leas, (quiero que) lea (él), (quiero que) leamos (nosotros), (quiero que) leáis (vosotros), (quiero que) lean (ellos).

Lo usual es esperar que el imperativo se use con la segunda persona (tú, vosotros) pero en sánscrito es también normal encontrarlo para la primera y la tercera persona.

Si se usa en modo negativo, como una prohibición, se debe anteponer la partícula “mā” o “na” a la forma en imperativo: “mejor no leas”, etc…

मा पठ पुस्तकं No leas el libro, mejor no leas el libro. Esta expresión se puede llevar al infinitivo “leer” mediante frases como ésta: पुस्तकं न पठितुं श्रेयः mejor no leer el libro. Aquí estaríamos ante un imperativo usado en la forma infinitiva.

La voz activa es parasmaipada (acción “para otros”):

Ver fuente aquí.

Otra fuente: The sanskrit language. An introductory Grammar and Reader. Walter Harding Maurer. Pags. 272 y ss.

Activa Singular Dual Plural
Primera paṭhāni paṭhāva paṭhāma
Segunda paṭha paṭhatam paṭhata
Tercera paṭhatu paṭhatām paṭhantu
       
Activa Singular Dual Plural
Primera पठानि पठाव पठाम
Segunda पठ पठतम् पठत
Tercera पठतु पठताम् पठन्तु

El modo optativo  लिङ् विधिलिङ्

Este modo (que a veces se llama “potencial” o विधिलिङ् vidhiliṅ) se usa a veces de forma indistinta e intercambiable con el modo imperativo. Aunque se forman de distinta manera, el modo optativo tiene mucho parecido con el anterior. Se usa para expresar un deseo, advertencia, una invitación, permiso, una petición una posibilidad, etc… También se usa para expresar condicionales, como “si él pudiera ir…”.

Con el verbo paṭhati [paṭh] (Leer):  (quiero que, espero que) tú leas, (quiero que) lea (él), (quiero que) leamos (nosotros), (quiero que) leáis (vosotros), (quiero que) lean (ellos). También “podrías leer”, etc…

Activa Singular Dual Plural
Primera paṭheyam paṭheva paṭhema
Segunda paṭheḥ paṭhetam paṭheta
Tercera paṭhet paṭhetām paṭheyuḥ
       
Activa Singular Dual Plural
Primera पठेयम् पठेव पठेम
Segunda पठेः पठेतम् पठेत
Tercera पठेत् पठेताम् पठेयुः

Para estudiar el modo optativo, imperativo (y el resto) puedes ver aquí la Conjugación completa en devanagari del verbo paṭhati [paṭh] (leer) aquí.

Conjugación completa en transliteración IAST (diacríticos) con caracteres romanos del verbo paṭhati [paṭh] (leer) aquí.

Verbo Gam (ir) aquí. (IAST) o aquí (devanagari).

Verbo Raksa (proteger) aquí (IAST) o aquí (devanagari).

Verbo Krid (jugar) aquí (IAST) o aquí (devanagari).

Verbo Dhava (correr) aquí (IAST) o aquí (devanagari).

Vid 1 de 4, L 4. 36:45.